Ustalenie momentu śmierci to problemem stale towarzyszący medycynie sądowej. Jak określić czas zgonu? Jest to jedno z najważniejszych pytań w kryminalistyce na które muszą odpowiedzieć lekarze sądowi badający miejsce zbrodni. Przedstawienie przedziału czasowego, w którym doszło do śmierci, stanowi często najważniejszą wskazówkę dla śledczych. Taka informacja umożliwia zawężenie podejrzanych, na przykład dzięki możliwości weryfikacji alibi.
Czas zgonu a temperatura ciała
Choć ciało poddawane jest odpowiedniemu badaniu w zakładzie medycyny sądowej, to kluczowe znaczenie ma zebranie jak największej ilości danych z miejsca ujawnienia zwłok. Jeżeli odkrycie ciała nastąpiło stosunkowo szybko, istotne jest badanie temperatury ciała. Pomiar taki wykonuje się najczęściej w odbycie. Przyjmuje się, że temperatura zwłok obniża się z każdą godziną o około 0.5 stopnia Celsjusza. Uwzględnia się przy tym jednak takie czynniki jak temperatura i wilgotność otoczenia, okrycie czy masa ciała. Ponadto, należy sprawdzić czy osoba zmarła nie miała podwyższonej temperatury np. ze względu na stan podgorączkowy wywołany grypą.
Badanie plam opadowych
Do pozostałych czynności lekarza dokonującego oględzin zwłok należy między innymi dokładna ocena plam opadowych (pośmiertnych). Są to miejscowe sino-czerwone zabarwienia skóry spowodowane spływaniem krwi zgodnie z siłą grawitacji. Mogą być one słabiej widoczne lub nie występować wcale, jeżeli śmierć nastąpiła z wykrwawienia. Przez pierwsze kilka godzin plamy mogą się przemieścić w wyniku zmiany pozycji ciała. Z kolei już po 10-12 godzinach plamy zostają utrwalone.
Stężenie pośmiertne
Kolejną czynnością pomagającą w ustalaniu czasu zgonu jest badanie stężenia pośmiertnego. W przybliżeniu, od 2 do 4 godzin po śmierci następuje sztywność mięśni szkieletowych. Sztywność ta ustępuje jednak po około 3-4 dniach, co jest spowodowane rozkładem enzymatycznym oraz pojawieniem się substancji gnilnych. Przydatne może być również badanie wpływu wprowadzanych do gałki ocznej środków farmakologicznych (atropina, pilokarpina) na zwężanie się lub rozszerzanie źrenicy oka.
Jak określić czas zgonu – nekrofagi
W procesie ustalania czasu zgonu niezwykle pomocne mogą być nekrofagi, czyli owady zwabiane do martwego ciała zapachem. Entomolodzy sądowi analizując skład gatunkowy owadów znalezionych na zwłokach, a także ich stadia rozwojowe, są w stanie określić czas zgonu. Wbrew temu co mogłoby się wydawać, ustalenie takie może być niezwykle precyzyjne. Entomolodzy sądowi uwzględniają wiele czynników, takich jak warunki atmosferyczne, środowisko, a nawet obecność mrówek, które odżywiając się nekrofagami, spowalniając tym samum rozkład ciała. Jeżeli zgon nastąpił w czasie do 30 dni, entomolodzy sądowi są w stanie często określić nie tylko dokładny dzień zgonu, ale również zawęzić wynik do konkretnego przedziału godzinowego. Jeżeli ciało zostało odnalezione później niż 30 dni, możliwe jest przybliżone określenie PMI, czyli czasu, który upłynął od momentu śmierci do odnalezienia zwłok.
